De jaarlijkse lotgenotendag zal dit jaar doorgaan op 5 oktober 2019. Onthaal in de foyer vanaf 12.30 uur. Programma van 13.30 uur tot 17.15 uur. Aansluitende borrel tot 18.00 uur, opnieuw in de foyer. Plaats van het gebeuren: LUMC, Gebouw 3 Onderwijs, Hippocratespad 21, 2333 ZD Leiden.

Meer info, kaarten en routebeschrijvingen volgen.

Hopelijk tot dan!

In de New York Times is een artikel verschenen over een man die eerst de diagnose multiple sclerose kreeg, maar twintig jaar later aan CADASIL bleek te lijden. Een hartverscheurend relaas, u bent gewaarschuwd.

Op 12 april 2019 hebben 2 PhD studenten van de CADASIL onderzoeksgroep van het LUMC hun onderzoek gepresenteerd op een bijeenkomst van het International Stroke Genetics Consortium (ISGC). Gido Gravesteijn hield een voordracht over een familie met een bijzondere NOTCH3 mutatie. Mensen uit deze familie maken van nature een gemodificeerd NOTCH3 eiwit aan, wat exact lijkt op het NOTCH3 eiwit dat wordt gevormd na exon skipping, de therapeutische strategie die eerder door de onderzoeksgroep is gepubliceerd. Remco Hack presenteerde zijn resultaten van een studie naar verschijnselen van CADASIL bij mensen met een NOTCH3 mutatie in de algemene populatie. Voor deze studie is hij gedurende 2 maanden in het Geisinger instituut in de Verenigde Staten geweest, waar hij de klinische en MRI gegevens van personen met een NOTCH3 mutatie uit de MyCode database heeft geanalyseerd. Deze database bevat bijna 100.000 personen waarvan zowel de genetische als de medische gegevens zijn verzameld. Naar verwachting zullen de resultaten van beide studies in de loop van dit jaar worden gepubliceerd.

Het CADASIL onderzoeksteam van het LUMC is in april gestart met een onderzoek naar de oorzaken van verschillen in ziekte-ernst bij CADASIL patiënten. Er wordt ondermeer gekeken naar de positie van de mutatie in het NOTCH3 gen en naar de impact daarvan op de ziekte-ernst. Voor deze studie is het onderzoeksteam op zoek naar mannen en vrouwen van 20 jaar en ouder met een NOTCH3 mutatie. Het doel is om een uniek grote groep van 250 mensen met een NOTCH3 mutatie samen te stellen en die vervolgens met elkaar te gaan vergelijken. Veel mensen zijn in dat verband al aangeschreven. Mocht u nog niet op de hoogte zijn, dan kunt u meer informatie vinden over dit onderzoek en hoe u zich kunt aanmelden in deze flyer.

De volgende platformbijeenkomst van de Stichting Platform CADASIL zal doorgaan op 13 juni om 16 uur. De locatie is LUMC, Gebouw 2 Onderzoek, begane grond SO-22. Iedereen die haar of zijn steentje wil bijdragen aan de doelstellingen van de stichting is hartelijk uitgenodigd. Als u uw aanwezigheid wenst aan te melden, kan dat via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Ter verduidelijking: de platformbijeenkomst is geen bestuursvergadering. Tijdens de platformbijeenkomst wordt op een meer informele manier van gedachten gewisseld tussen belanghebbenden, onder wie lotgenoten, vrijwilligers, onderzoekers en zorgspecialisten. Het bestuur van de stichting is ook steeds vertegenwoordigd.

Graag tot dan!

In deel 2 van de olijke avonturen ener NOTCH3 mutatiedrager ben ik op bezoek geweest bij Dr. Hemelsoet in het UZ Gent, België. En of het een avontuur was, al kwam dat vooral door de keuze van vervoermiddel: King Kar. File op het rond punt aan de ingang, file in de straten van de campus, benauwde bloedvaatjes in de walmende parkeergarage.

Tegen de tijd dat ik op een stoeltje tegenover Dr. Hemelsoet zat, was ik dan ook een geloofwaardige patiënt, wat wel zo goed was, aangezien hij volgens zijn secretariaat een drukbezet man is, die naar ik bijgevolg aanneem geen tijd heeft voor hypochonders of ingebeelde zieken. Maar wie heeft die tijd wel nog, in dit tijdsgewricht? Los daarvan is het vreemd dat ik mezelf vergelijk met een ingebeelde zieke, terwijl ik toch een gediagnosticeerde mutatie heb die aanleiding geeft tot CADASIL.

Het is te zeggen: waarvan tot voor kort aangenomen werd dat die aanleiding geeft tot CADASIL zoals we ons de ziekte doorgaans voorstellen, als een ernstige vorm van vroegtijdige dementie. Nu denken de onderzoekers dat (sommige) NOTCH3 mutaties ook aanleiding kunnen geven tot een veel milder verloop van de ziekte, met een latere beginleeftijd. Vandaar misschien dat ik me soms een ingebeelde zieke voel: tenslotte ben ik vrij asymptomatisch, tenminste wat symptomen betreft die met zekerheid aan CADASIL gelinkt kunnen worden. Andere symptomen zijn er wel in overvloed.

Maar nu dacht ik dat twee van die "andere" symptomen misschien wel aan onze ziekte gelinkt kunnen worden, temeer omdat ze zich ook bij mijn vader voordoen: plas- en slikproblemen.

Mijn vader heet Hubert en de mutatie is via hem aan mij doorgegeven. Zeggen dat die problemen zich ook bij hem voordoen is een eufemisme: hij is incontinent en hij heeft een maagsonde omdat voedsel dat langs zijn mond gaat even vaak in zijn luchtpijp als in zijn slokdarm terechtkomt.

Ik ben nog niet zo ver heen: mits een venijnig sprintje weet ik meestal wel tijdig een toilet te bereiken (een uitzondering was Carnaval Aalst 2017) en mijn hoestbuien tijdens het avondmaal zijn eerder een bron van jolijt dan van intens verdriet.

Niettemin vond ik het de moeite waard om met deze symptomen bij Dr. Hemelsoet aan te kloppen, in België. Nu, wat u moet weten is dat Dr. Hemelsoet de dingen breed ziet. Hij gaat niet met u over NOTCH3 of exon 11 beginnen te discussiëren. Ik weet het, want ik heb het geprobeerd.

Wat hij wel gaat doen, is uw symptomen proberen te duiden in een breder neurologisch kader, breder dan CADASIL alleen. Ik dacht eerst, wat heeft dit voor zin, aangezien het vaststaat dat ik de mutatie voor CADASIL heb? Maar wanneer hij dan uitlegt dat plas- en slikproblemen zelden de eerste manifestaties zijn van bepaalde neurologische problemen, waaronder CADASIL, en wanneer u iets gelijkaardigs reeds vernomen hebt uit de mond van onze dokter (met "onze dokter" refereer ik sinds vorig artikel aan Dr. Saskia Lesnik Oberstein), dan gaat u vanzelfsprekend akkoord met een bijkomend urologisch en slik onderzoek.

Een ander voorbeeld van hoe Dr. Hemelsoet de dingen in een breder kader ziet is zijn antwoord op de vraag van één miljoen: To Use or Not To Use bloedverdunners bij CADASIL? Hij legt me uit dat stollingsverschijnselen in het bloed een deel zijn van een evenwicht dat in het bloed heerst. Van nature is dat evenwicht meestal oké. Er wordt gebloed wanneer er gebloed moet worden en er wordt gestold wanneer er gestold moet worden. Het is slechts wanneer dat evenwicht verstoord raakt dat medicatie aan de orde is. Nu leidt een mutatie in het NOTCH3 gen op zich niet tot een verstoring van dat evenwicht. Het is pas wanneer er effectief een vasculair incident plaatsvindt dat het evenwicht verstoord raakt. Als dat incident een trombose is, dus een ongewenste stolling, schuift het evenwicht vreemd genoeg en ietwat contra-productief op in de richting van nóg meer stollen. Op dat moment is het raadzaam om de zaak in de tegenovergestelde richting terug te duwen met behulp van bloedverdunners. Maar zolang dat vasculaire incident zich niet heeft voorgedaan, of zolang er geen aanwijzingen zijn dat een dergelijk incident zich heeft voorgedaan (een MRI scan kan zulke aanwijzingen geven), is er weinig reden om aan het natuurlijke evenwicht te gaan morrelen, aangezien dat ook niet helemaal zonder risico is (zoals in het weliswaar uitzonderlijke geval dat bloedverdunners het evenwicht onbedoeld verschuiven in de richting van teveel bloeden).

Tot slot had ik nog een concrete vraag voor Dr. Hemelsoet. Als nabehandeling voor een darmoperatie (een ongeluk komt, zegt men, nooit alleen) neem ik dagelijks 15 mg van een antidepressivum dat Mirtazapine heet. Het beoogde effect is de darm soepeler te maken, de Mirtazapine heeft er met andere woorden een ontspannend effect op. Nu, aangezien CADASIL in zekere zin een spierziekte is (het gemuteerde Notch3 eiwit gaat tussen de gladde spiertjes van de hersenbloedvaten stapelen en belemmert daardoor de goede werking van die spiertjes) maakte ik me zorgen dat Mirtazapine ook een ontspannend effect op die reeds overbelaste en aan rust toe zijnde spiertjes zou hebben.

"We zullen eens kijken," zegt Dr. Hemelsoet, zich naar zijn computer wendend. Hij doet een paar muisklikken, tikt iets in, besluit met Enter. Dan zegt hij: "Geen vastgesteld effect op de spierwerking."

"Ook niet op de gladde spiertjes in de wanden van de hersenbloedvaten?" vraag ik.

"Nee, er staat niets vermeld bij smooth muscle cells."

Al bij al een zeer verhelderende consultatie.

Als het als twintiger al niet simpel was om anderhalve maand na datum een verslagje op te maken, dan is het er als veertiger nog niet veel eenvoudiger op geworden, dat kan ik u wel zeggen. En dan heb ik het nog niet eens over de witte stof die naar verluidt rondwaart in mijn kop.

Dus als u me vraagt of het een accuraat verslag wordt, dan is het antwoord neen. Maar als u door de jaren heen net als ik vaagheid hebt leren te waarderen, dan zal u hier wat dat betreft ruimschoots aan uw trekken komen.

Zo moet ik bekennen dat het welkomstwoord van onze voorzitter grotendeels door de witte nevelen der tijd aan mijn herinnering is onttrokken.

Voor de daaropvolgende presentaties vanwege onze experten daarentegen (onze dokter, onze doctor, onze doctorandus en onze professor) kan ik een excuus inroepen: mijn geheugen en mijn gehoor (eigenlijk al mijn vermogens die met geh- beginnen zoals bijvoorbeeld ook mijn geheimzinnigheid) waren aangetast door stress in het vooruitzicht van de twee rondetafelgesprekken die ik na de pauze zou moeten modereren.

Uit die pauze kan ik me overigens wél iets concreets voor de geest halen: toen ik om een biertje vroeg, of een glaasje wijn, of om het even wat om de zenuwen te kalmeren, kreeg ik te horen dat alcoholische dranken alleen ná de stressverwekkende activiteit geschonken mochten worden. Dat leek me niet erg logisch. Misschien een verbeterpuntje voor de volgende keer?

Anderzijds liep die stressverwekkende activiteit ook wel los zonder alcohol. Na een bondige inleiding door onze voorzitter en een ietwat omstandiger omleiding door mezelf, bleken de deelnemers aan de rondetafels méér en meer beklijvende dingen te vertellen te hebben dan wijzelf, wat wel zo makkelijk was voor een moderator. Als ik hier geen details geef, is het omdat ze in mijn herinnering tot één groot, warm geheel in elkaar gevloeid zijn.

Van het panelgesprek herinner ik me dan weer dat ik op een lager stoeltje was terechtgekomen dan onze voorzitter links van mij en onze dokter rechts van mij, en dat ik vergeefs heb proberen te achterhalen of het een draaisysteem betrof dan wel met zo'n krikhendeltje functioneerde.

Over de afsluitende borrel kan ik kort zijn: voor herhaling vatbaar, wat mij betreft zelfs als op zichzelf staande activiteit. Ik ben van plan om een voorstel in die zin aan te kaarten bij onze secretaris, die dit soort dingen organiseert, al is het koffiedik kijken of een dergelijk voorstel binnen het bestuurscollege op evenveel enthousiasme zal kunnen rekenen. Maar hoop doet leven, nietwaar?

Via onderstaande link is een webinar te zien door Saskia Lesnik voor de organisatie CureCADASIL. Het webinar is in het engels en je moet wel je naam en email geven om het te bekijken.

https://attendee.gotowebinar.com/recording/4462865313553768963?source=website

Zaterdag 13 oktober 2018: lotgenotendag CADASIL

Door een hinderlijke schrijffout kan er verwarring zijn over de datum: het is dus 13 oktober, de 3e lotgenotendag. Van circa 1245 tot circa 1800. Onderwijsgebouw (gebouw 3), Foyer, Hippocratespad 21, 2333 ZD, Leiden Aanvang 12.45 tot circa 18.00 Aanmelden via het formulier: http://cadasil.eu/nl/aanmelden-lotgenotendag 12.45 uur: foyer open inloop. Ontmoetingsgelegenheid met lotgenoten en andere belangstellenden. 13.30 uur: Burumazaal, plenaire zitting.  Opening: voorzitter Geert Hommes: welkom, korte intro programma en voorstellen aanwezige bestuursleden en Platformleden, zodat deze gemakkelijker herkenbaar en aanspreekbaar zijn voor bezoekers lotgenotendag.  1e presentatie door Dr. Saskia Lesnik Oberstein ( Klinisch Neurogeneticus, groepshoofd CADASIL onderzoek) onder de titel “CADASIL: oorzaak en erfelijkheid”.  2e presentatie door Dr. Julie Rutten ( Klinisch Geneticus in opleiding, post-doc onderzoeker) onder de titel “Nieuw onderzoek in 2019 over verschillen in ziekte-ernst bij CADASIL”.  3e presentatie door Drs. Gido Gravesteijn ( PhD student) onder de titel “Update over het laboratoriumonderzoek”.  4e presentatie door Prof. Dr. Huub Middelkoop ( Neuropsycholoog ) onder de titel “ Werken met CADASIL: kopzorgen en hoofdzaken”.  14.45 - 15.40 uur: Rondetafelgesprekken Rondetafelgesprekken. Er zijn 4 ronde tafels met 4 gespreksonderwerpen. Aan iedere rondetafelgesprek kunnen ongeveer 20 bezoekers per keer deelnemen. Iedere bezoeker kan aan 2 rondetafelgesprekken = 2 onderwerpen deelnemen. Tafel 1: gespreksleiders : Drs. Gido Gravesteijn en Dr. Julie Rutten; onderwerp “Onderzoek”. Locatie: 1e verdieping Eysingazaal. Tafel 2: gespreksleiders: Dr. Saskia Lesnik Oberstein en Dr. Lucienne van der Meer: onderwerp: Cadasil algemeen en erfelijkheid. Locatie: 2e verdiepingwerkgroepruimte. Tafel 3 : gespreksleiders Tom Delanoy en Geert Hommes: onderwerp: leven met Cadasil, het Platform Cadasil. Locatie: 1e verdieping Bontiuszaal. Tafel 4: gespreksleider Prof. Dr. Huub Middelkoop. Onderwerp: psychologische aspecten en werk. Locatie: 1e verdieping Bargezaal Om 15.45 uur: Pauze in de foyer 16.15uur: Burumazaal Paneldiscussie, panelleden: de 4 inleiders en alle gespreksleiders. In deze paneldiscussie komen vragen en opmerkingen uit rondetafelgesprekken naar voren en kunnen bezoekers die in de zaal zitten vragen aan het panel stellen. 17.00 uur: afsluiting door voorzitter Geert Hommes aansluitend tot 18.00 uur: Informele borrel in de foyer Aanmelden voor deze dag via het formulier: http://cadasil.eu/nl/aanmelden-lotgenotendag Deelname aan de lotgenotendag is kosteloos, zodat dát geen drempel is om aan de dag mee te kunnen doen. Mocht u toch verhinderd zijn dan ontvangen we graag een afmelding, om de kosten beperkt te houden. De kosten worden gedragen door donaties. Een donatie is uiteraard altijd welkom via deze link.   Het LUMC ligt op loopafstand aan de achterzijde van station Leiden Centraal. Alle streekbussen naar Leiden stoppen ook bij Leiden Centraal.Een aantal bussen stopt naast het LUMC, halte Bargelaan (achterzijde van het station). Alle bussen stoppen op het busstation aan de voorzijde van het station. Hiervandaan is het 5 minuten lopen. Parkeren kan naast het onderwijsgebouw in de grote parkeergarage. Hiervandaan is het 2 minuten lopen.

Een van de mogelijkheden om het onderzoek naar de ziekte Cadasil te steunen is het organiseren van sportieve of culturele activiteiten.  Gido van Gravesteijn, als Cadasil onderzoeker verbonden aan het LUMC nam samen met de Bontiusstichting het initiatief voor de vierde Running for Cadasil in Leiden.

Het lukte hem om 11 lopers deel te laten nemen die verschillende afstanden (van 10 km tot een hele marathon) . De lopers werden massaal gesteund door maar liefst 207 donateurs.  Bij elkaar leverde dat E 3952 op.  Een prachtig bedrag dat gestort kon worden op de rekening van de Bontiusstichting.  Dat bedrag is belangrijk maar ook werden een paar honderd personen geïnformeerd over de ziekte Cadasil. Ook dat is winst!

Er zijn meer sponsorlopen in het land. Wie volgt? Info opvragen via deze website.
   

Op 1 juni 2017 heeft  Saskia Lesnik Oberstein, klinisch geneticus en CADASIL onderzoeker in het LUMC, een Vidi beurs gekregen. Dit is een prestigieuze beurs van ZonMW (Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie), die dit jaar aan 14 medische onderzoekers in Nederland is toegekend https://www.zonmw.nl/nl/actueel/nieuws/detail/item/vidi-subsidie-voor-14-excellente-onderzoekers/.

De titel van Saskia’s Vidi onderzoek is:  The NOTCH3 disease spectrum: is CADASIL the tip of the iceberg? 

Recent heeft de Leidse CADASIL onderzoeksgroep ontdekt dat de genafwijkingen (mutaties) die CADASIL veroorzaken, onverwacht vaak in de algemene bevolking voorkomen, namelijk bij 1 op de 300 personen wereldwijd. Met de Vidi beurs gaat Saskia bestuderen of deze mutaties ook de oorzaak kunnen zijn van geheugenproblemen en beroertes bij mensen bij wie normaal gesproken niet aan de diagnose CADASIL zou worden gedacht, bijvoorbeeld omdat zij al wat ouder zijn als de klachten beginnen. Ook zal nader onderzoek worden gedaan naar de recente bevinding dat de positie van de mutatie in het gen een bijdrage levert aan de ernst van de ziekte. Uiteindelijk hopen de onderzoekers beter te begrijpen waarom sommige mensen met een NOTCH3 mutatie een ernstig CADASIL ziektebeeld ontwikkelen, terwijl anderen langere tijd nog relatief gezond blijven.  Het onderzoek naar welke factoren dit (mede)bepalen, zal hopelijk uiteindelijk leiden tot een betere voorspelling van het ziektebeloop, en mogelijk aanknopingspunten geven voor de ontwikkeling van therapieën die het ziektebeloop gunstig kunnen beïnvloeden.

NRC, 3 augustus 2017: Wetenschappers kunnen nu afwijkingen in het DNA van een menselijk embryo repareren. Zijn klinische proeven de volgende stap?

Reactie van Dr. Julie Rutten, Klinisch geneticus in opleiding en post-doc onderzoeker CADASIL onderzoeksgroep LUMC:

De Amerikaanse wetenschappers hebben het DNA van menselijke embryo’s gerepareerd met behulp van de CRISPR/Cas9 techniek. CRISPR/Cas9 werkt als een soort moleculaire schaar, die een mutatie in het DNA kan verwijderen. Eerder was al bekend dat CRISPR/Cas9 gebruikt kan worden om DNA te repareren in cellen in het laboratorium. De Amerikaanse wetenschappers hebben de techniek nu ook succesvol toegepast in een bevruchte eicel.
In theorie kan CRISPR/Cas9 worden toegepast voor vele verschillende genetische ziekten. De CADASIL onderzoeksgroep van het LUMC probeert momenteel de mutatie die CADASIL veroorzaakt met CRISPR/Cas9 te repareren in gekweekte cellen in het laboratorium.

Hoewel het Amerikaanse onderzoek een belangrijke wetenschappelijke stap voorwaarts is, zijn er voor patiënten met een kinderwens geen duidelijke voordelen ten opzichte van al bestaande technieken. Als stellen met een kinderwens een erfelijke ziekte niet willen doorgeven aan het nageslacht kunnen zij nu al gebruik maken van PGD (preimplantatie genetische diagnostiek, ofwel embryoselectie). Een nadeel van PGD is dat er een reageerbuisbevruchting nodig. Dit is echter ook het geval als embryo’s worden gerepareerd met CRISPR/Cas9, dus wordt de kans op zwangerschap niet groter dan met de bestaande technieken.

De komende jaren zal moeten blijken of de CRISPR/Cas9 techniek veilig kan worden gebruikt in patiënten en embryo’s, en zal eveneens een verdere medische en ethische discussie gevoerd gaan worden over of en wanneer het wenselijk is om deze techniek in patiënten toe te passen.

Op een gespecialiseerde polikliniek voor patiënten met een neurodegeneratieve aandoeningen bij GGZ Delfland, hebben de psychiaters Marlies Baldee-Hordijk en Erik van Duijn van GGZ Delfland onderzocht welke neuropsychiatrische symptomen voorkomen bij CADASIL-patiënten. Uit hun onderzoek blijkt dat vooral depressieve en angstklachten en apathie veel voorkomen. Ook zijn er aanwijzingen voor subtiele veranderingen in het karakter van mensen.

De onderzoekers in het LUMC hebben ontdekt dat de mutaties in het NOTCH3 gen die CADASIL veroorzaken veel vaker voorkomen in de bevolking dan men op basis van het voorkomen van CADASIL zou vermoeden, namelijk wereldwijd bij ongeveer 1 op de 300 mensen. In West Europa ligt dit iets lager dan in bijvoorbeeld Azië. Dit betekent dat CADASIL waarschijnlijk veel vaker voorkomt dan gedacht en dat het ziektebeeld waarschijnlijk ook veel breder is dan gedacht. De onderzoekers vermoeden dat CADASIL zich vaker ook pas op latere leeftijd openbaart en in een mildere vorm. Deze hypothese wordt momenteel verder door hen onderzocht.

Wetenschappelijk artikel (pdf, Engels)

Dr. Saskia Lesnik Oberstein van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) heeft een subsidie van 300.000 euro gekregen van de Hersenstichting. Met dat geld gaat ze onderzoek doen naar een manier om de erfelijke hersenziekte CADASIL een halt toe te roepen.

CADASIL is een erfelijke ziekte, die voortkomt uit een DNA-fout. Hierdoor stapelt een eiwit zich op in de bloedvaten van de hersenen, waardoor er geen goede bloeddoorstroming naar de hersenen meer mogelijk is. Enkele gevolgen van de ziekte zijn onder meer herseninfarcten en dementie. Deze symptomen treden gemiddeld op vanaf 45- tot 50-jarige leeftijd.

Op 17 November 2016 heeft Saskia Lesnik de Marie Parijs prijs ontvangen voor haar onderzoek naar CADASIL. De Stichting Marie Parijs Fonds heeft tot doel medisch wetenschappelijk onderzoek aan de universiteit van Leiden te bevorderen. De prijs is voor veelbelovend klinisch translationeel onderzoek door onderzoekers jonger dan 45 bij het LUMC.

In sommige families komen beroertes en dementie heel vaak en al op vrij jonge leeftijd voor. De oorzaak kan CADASIL zijn, een erfelijke aandoening die leidt tot schade aan de hersenvaten. Er is nog geen behandeling voor, maar onderzoekers als Julie Rutten werken daar hard aan. Zij promoveerde op 20 september cum laude op haar onderzoek.

CADASIL is nog niet zo lang bekend. Pas in 1996 beschreven Franse onderzoekers de oorzaak: een genetisch schrijffoutje in een gen dat NOTCH3 heet. “Dat gen zorgt voor aanmaak van een eiwit dat belangrijk is voor de bloedvaten. Door de erfelijke fout kleven deze eiwitten aan elkaar en ontstaat schade aan de bloedvaten”, legt Rutten uit. De kans op met name migraine, herseninfarcten, dementie en depressie is daardoor een stuk groter. “Niet al deze klachten komen bij iedereen voor en sommige mensen krijgen op jongere leeftijd problemen, anderen juist pas op latere leeftijd. We hebben ontdekt dat dat deels afhangt van de plaats van de mutatie in het gen.”